W labiryncie teatru

Don Juan Moliera uchodzi za szczytowe osiągnięcie tego francuskiego dramatopisarza, a zarazem emblematyczny tekst dla całej epoki francuskiego klasycyzmu za panowania Ludwika XIV, Króla Słońce. Tytułowy bohater obnaża hipokryzję otaczającego go świata, a zarazem sprawdza granice takich pojęć jak miłość, wierność, przyzwoitość, obietnica i zobowiązanie. Gotów jest mocować się nie tylko z konwenansem i decorum, ale także z wiecznością, śmiercią i Bogiem. Jest w tym sensie „dzieckiem swojej epoki”, wyznawcą i realizatorem idei libertynizmu, rzucającym wyzwanie jansenistom – reformatorom religijnym twierdzącym, iż człowiek z natury jest grzeszny i zepsuty. Drugim ważnym bohaterem jest trwożliwy, ale wierny służący Sganarel (w prapremierowym przedstawieniu grał go sam Molier), który towarzyszy swemu panu aż do finałowej uczty u Komandora, zakończonej śmiercią Don Juana w czeluściach piekielnych. Postać i mit Don Juana należy do najbardziej popularnych w literaturze, sięgali po niego twórcy tak przed Molierem (Tirso de Molina), jak po nim (np. Wolfgang Amadeusz Mozart, George Byron, Tadeusz Rittner, Roland Topor, Ödön von Horváth). Przedstawienie w Teatrze Polskim wyreżyserował Piotr Kurzawa reprezentujący obecnie najmłodsze pokolenie polskich reżyserów.

O reżyserze

Piotr Kurzawa (ur. 1990) – absolwent Wydziału Reżyserii warszawskiej Akademii Teatralnej im. Aleksandra Zelwerowicza. Po studiach był m. in. asystentem Jerzego Stuhra przy jego inscenizacji Na czworakach w Teatrze Polonia. Na swoim koncie ma dwa bardzo dobrze przyjęte przez krytykę przedstawienia: Plażę Petera Asmussena zrealizowaną w Teatrze WARSawy oraz Natana Mędrca Gotholda Ephraima Lessinga, które to przedstawienie miało premierę w 2018 roku w toruńskim Teatrze im. Horzycy. Cechy charakterystyczne prac reżyserskich Kurzawy to wierność autorowi, dbałość o interpretację tekstu dramatycznego (tak współczesnego, jak klasycznego) i podporządkowanie owej interpretacji decyzjom inscenizatorskim. U części widowni może budzić to podejrzenia o „konserwatyzm”, wobec dominującego we współczesnym teatrze nurtu postdramatycznego, dla innej zaś części – będzie sygnałem prób powrotu do prymatu słowa, tekstu i znaczeń w nim zawartych.

Chcę opowiedzieć historię młodego człowieka, który zmaga się z prawdą o sobie samym, z poszukiwaniem prawdy o świecie. Chcę opowiedzieć o człowieku, który nie zgadza się ze skompromitowanymi już zasadami, dogmatami, prawami, zasadami postępowania.

O czym myśleć? Na co zwrócić uwagę?

1. Dlaczego przedstawienie Don Juana rozpoczyna reprodukcja okładki francuskiego wydania Tartuffe’a?

2. Spróbuj opisać wygląd i kostiumy Don Juana i Sganarela. Co je różni i na co te różnice mogą wskazywać? Zwróć uwagę na scenę zamiany tych kostiumów. Jak ją rozumiesz?

3. Jak opisać relację między Sganarelem a Don Juanem w tym przedstawieniu?

4. Co stanowi dominujący element scenografii? Jakie różne funkcje pełni ona dzięki scenie obrotowej? Co oznacza wielki obraz dłoni, ukazanej raz z pierścieniem, raz w białej rękawiczce?

5. Jak rozumiesz scenę z wędrownym Żebrakiem? Dlaczego Żebrak odmawia bluźnierstwa, a mimo to otrzymuje od Don Juana złotą monetę? Jak rozumieć słowa, że dzieje się przez „miłość dla ludzkości”?

6. Czego dowiadujemy się o Don Juanie dzięki jego relacji z ojcem?

7. Scena z Panem Niedzielą, który przychodzi upomnieć się o swoje pieniądze, ma wymiar komiczny. Czy można sobie wyobrazić tę scenę graną zupełnie na serio? Jak zmieniłaby się jej wymowa?

8. Postać Komandora to – obok finałowej piekielnej zapadni – bodaj najtrudniejsza decyzja inscenizacyjna. Jak oceniasz pomysł na tę postać? Jak inaczej można by w teatrze pokazać postać, która zarazem jest martwa (kamienna) i żywa (potrafi się ruszać)?

9. W jaki sposób umiera Don Juan na scenie? Czy zapada się do czeluści piekielnych jak u Moliera?

10. O czym jest mowa w ostatnim monologu Sganarela, zamykającym tekst i przedstawienie?

Ciekawostka

Domem Moliera jest słynna paryska Comédie-Française, bezpośrednia spadkobierczyni tradycji molierowskich. Jedną z najznakomitszych kreacji Don Juana na deskach tej sceny stworzył Andrzej Seweryn w przedstawieniu wybitnego francuskiego reżysera Jacquesa Lasalle’a w 1993 roku (premiera na Festiwalu w Avignon). Przedstawienie to było pokazywane także w ramach występów gościnnych w Teatrze Narodowym w Warszawie w 2004 roku.