W labiryncie teatru

Deprawator Macieja Wojtyszki to jeden z kilkunastu opublikowanych i wystawionych na wielu scenach w Polsce dramatów „biograficznych” tego autora, które są poświęcone realnym postaciom z historii polskiej lub światowej, ze szczególnym uwzględnieniem pisarzy i postaci kultury.

Kilka lat przed premierą Deprawatora Maciej Wojtyszko wystawił w Teatrze Narodowym swój tekst Dowód na istnienie drugiego, w którym przedstawił przebieg wizyt Sławomira Mrożka w domu Witolda i Rity Gombrowiczów w Vence. Zderzenie na jednej scenie dwóch tak różnych osobowości przyniosło zaskakujący teatralny efekt, bardzo widowiskowy (także dzięki skupionym rolom aktorów), a przy okazji dało wgląd w życie codziennie polskich intelektualistów na emigracji po II wojnie światowej. Sukces tamtego przedstawienia stoi w jakimś sensie za pomysłem napisania i przeniesienia na scenę drugiego tekstu dotyczącego ostatnich lat życia Gombrowicza w Vence: tym razem portretującego kontakty Gombrowiczów z małżeństwem Miłoszów: Czesława i Janiny (z kontrapunktowo ukazaną postacią Zbigniewa Herberta i jego stosunku zarówno do Miłosza, jak i Gombrowicza).

Oba dramaty w jakimś sensie tworzą „dyptyk z Vence”, a zarazem prowokują nie tylko do nowych spojrzeń na znanych autorów, ale także do zadumy nad dramatycznymi losami Polski i Polaków w XX wieku. Przedstawienie w Teatrze Polskim wyreżyserował autor tekstu, a zarazem znakomity reżyser teatralny i telewizyjny Maciej Wojtyszko.

O reżyserze

Maciej Wojtyszko (ur. 1946) – reżyser, dramatopisarz, autor scenariuszy oraz utworów dla dzieci. Ukończył Liceum Technik Teatralnych, studiował filozofię na Uniwersytecie Warszawskim, w 1970 roku ukończył studia na Wydziale Reżyserii Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej im. Leona Schillera w Łodzi, od tego czasu zrealizował i współtworzył ogromną liczbę filmów, dokumentów, animacji i spektakli. Jako prozaik debiutował w roku 1966, jest autorem kilku książek dla dzieci i młodzieży (m. in. Bromba i inni, Antycyponek, Trzynaste pióro Eufemii, Tajemnica szyfru Marabuta, Synteza). Był także wykładowcą w warszawskiej Akademii Teatralnej, dziekanem Wydziału Reżyserii na tej uczelni. Był dyrektorem Teatru Powszechnego w Warszawie oraz Teatru Nowego w Łodzi. W swoim dorobku ma inscenizacje zarówno tekstów współczesnych (w tym własnych, ale też między innymi prapremierę Miłości na Krymie Sławomira Mrożka), jak i klasycznych. Pracował z całą plejadą polskich aktorów. Wyreżyserował również ważne przedstawienia teatru TV (Mistrz i Małgorzata, Ferdydurke, Burzliwe życie Lejzorka, Garderobiany, Pigmalion, Amadeusz) oraz dwa filmy fabularne (Ogród Luizy, Święty interes)

 

Nie ma wątpliwości, że to, o czym rozmawiali Gombrowicz i Miłosz jest zapisane, więc ja nawet tę scenę, która jest opisana u Rity, jak Gombrowicz goni Miłosza z nożyczkami, żeby mu obciąć brwi – wziąłem z dokumentów. Z kolei listy Herberta, w których komentuje Gombrowicza, są bardzo czytelne, jeśli chodzi o intencje. Herbert pisze do Miłosza, że się niepokoi, żeby Gombrowicz Miłosza nie zdeprawował. Tu nie ma nic, co by odbiegało od prawdy historycznej. To, co Miłosz wyraża w tej sztuce do Gombrowicza, da się zawrzeć w takich słowach, że bez przerwy mu Gombrowicza po jego śmierci brakuje, ponieważ – jak mówi Miłosz – on się nie uwolnił od pogardy. A wyniosłość i ironia Gombrowicza były dla niego czymś ważnym.

O czym myśleć? Na co zwrócić uwagę?

1. Jakie cechy Gombrowicza akcentuje w swojej roli Andrzej Seweryn? Jakie cechy z kolei eksponują Wojciech Malajkat jako Czesław Miłosz i Paweł Krucz jako Zbigniew Herbert?
2. W jakich warunkach żyją pisarze na emigracji? Jak prezentuje te warunki scenografia?
3. Gombrowicz jako trickster. Jakie gry, prowokacje, sztuczki stosuje Gombrowicz wobec swoich gości?
4. Jak ukazana jest relacja Gombrowicza i Rity Labrosse?
5. O czym przede wszystkim rozmawiają postaci? O czym rozmawiają panowie, kiedy są sami, o czym, kiedy na scenie są także ich partnerki?
6. Jaki jest czas akcji przedstawienia? Co w tym (historycznym) czasie dzieje się w Polsce?
7. Czy w przebiegu tych rozmów pojawia się temat Polski, polskości, tożsamości narodowej?
8. Czy i w jakim sensie można mówić o obecności tematu II wojny światowej (i jej konsekwencjach) w tekście i przedstawieniu?
9. Jaka jest rola kobiet: żon, partnerek, przyjaciółek w świecie przedstawionym przez autora?
10. Jak rozumieć tytuł przedstawienia? Kto jest tytułowym deprawatorem i w jakim sensie?

Ciekawostka

Podstawowym materiałem źródłowym dla autora dramatu był tom korespondencji między Czesławem Miłoszem i Witoldem Gombrowiczem, wydany po raz pierwszy w całości przez krakowskie Wydawnictwo Literackie pod charakterystycznym tytułem Konfrontacje w roku 2015. Tom prezentuje po raz pierwszy pełną korespondencję obu autorów oraz pisane w języku francuskim dopiski i listy wymieniane w tym samym czasie przez noblistę z Ritą Gombrowicz. Książka pomyślana jest jako portret podwójny, listy pisarzy są uzupełnione o teksty, które ich autorzy wzajemnie o sobie pisali, m.in. o polemiki z łamów paryskiej „Kultury”, fragmenty Dziennika Gombrowicza, a także listy kierowane do innych adresatów rzucające światło na ich wzajemne relacje.