W labiryncie teatru

Aleksander Fredro (1793-1876) należy do grona najwybitniejszych polskich dramatopisarzy. Starszy zaledwie o kilka lat od Adama Mickiewicza, Juliusza Słowackiego i Zygmunta Krasińskiego, przeżył ich o lat ponad dwadzieścia. Od wielkiej trójki różni go także i to, że zdołał za życia nie tylko zobaczyć na scenie teatralnej większość swoich komedii, ale także zasmakować sukcesu. Tajemnicą w jego fascynującej biografii (tak żołnierskiej i zawodowej, jak osobistej), której nie powstydziłby się bohater romantyczny, pozostanie okres po 1839 roku, kiedy Fredro – zapewne pod wpływem frontalnego ataku części krytyki – na prawie dwadzieścia lat wycofuje się z pisarstwa. Pisze jedynie do szuflady pamiętnik z okresu napoleońskiego, znany pod tytułem Trzy po trzy. Wraca do aktywności teatralnej w połowie lat pięćdziesiątych, ale zastrzega sobie prawo do nieuwzględniania żadnych zmian ze strony teatru czy krytyki. Stał się Fredro mistrzem polskiej komedii, która na stałe weszła do żelaznego kanonu repertuaru polskich teatrów dramatycznych.

Mąż i żona, komedia wystawiona po raz pierwszy w roku 1821, należy do najbardziej popularnych utworów Fredry, bywa grana i wystawiana niemal bez przerwy. Może dlatego, że dotyczy uniwersalnych tematów związanych z małżeństwem i miłością, zdradą i romansami, może pospołu dla swoich wartości literackich. Napisana kilkoma miarami wierszowymi komedia uchodzi bowiem za arcydzieło polszczyzny. Przedstawienie w Teatrze Polskim wyreżyserował Jarosław Kilian.

O reżyserze

Jarosław Kilian (ur. 1962) – reżyser teatralny i operowy, historyk sztuki, tłumacz. W swoim dorobku ma m.in. realizacje utworów Szekspira, Moliera, Słowackiego, Różewicza. Jest autorem spektakli dziecięcych, m.in. cenionych Przygód Sindbada Żeglarza według Leśmiana, z muzyką Grzegorza Turnaua oraz Pinokia Carla Collodiego czy Czarnoksiężnika z Krainy Oz. Wykłada w Akademii Teatralnej im. Aleksandra Zelwerowicza oraz w Collegium Civitas. W latach 1999-2010 pełnił funkcję dyrektora artystycznego Teatru Polskiego w Warszawie, obecnie jest dyrektorem warszawskiego Teatru Lalka w Pałacu Kultury i Nauki. Jego przedstawienia charakteryzuje wyraźne piętno konceptu inscenizatorskiego, precyzyjnie korespondującego z interpretowanym tekstem literackim oraz wysmakowana oprawa plastyczna (często współpracował ze swoim tatą, Adamem Kilianem, wybitnym scenografem, związanym przede wszystkim z teatrem lalkowym, zmarłym w 2016 roku).

Opinia reżysera

Fredro był mistrzem dostrzegania słabości ludzkich i śmiania się z nich. Ta komedia jest jednak podszyta goryczą. Jest drapieżna i gorzka. To opowieść o bardzo cynicznych, niemoralnych ludziach napisana lekką formułą wiersza. Fredro przedstawia portret tych ludzi, ale ocenę pozostawia nam. To dzieło otwarte. Ono pokazuje cyniczność ludzi, ale nie ma tam wyraźnego morału.

O czym myśleć? Na co zwrócić uwagę?

1. Z jakiego czasu pochodzą kostiumy postaci? Czy są to kostiumy z czasów Fredry?

2. Jakie elementy wyposażenia domu pojawiające się w przedstawieniu nie pochodzą z czasów Fredry?

3. Jakie informacje zostają podane widzowi za pomocą radia?

4. Jaką funkcję pełnią w przedstawieniu tradycyjne listy?

5. Na czym polega „wielokąt małżeński” w tej komedii? Kto z kim romansuje?

6. Jak różnice klasowe odbijają się na stosunkach międzyludzkich?

7. Kto zostanie najbardziej poszkodowany w wyniku ujawnienia wszystkich romansów?

8. Co nadal śmieszy w komedii Fredry? Co dziś wybrzmiewa raczej gorzko?

9. Jak aktorzy radzą sobie z fredrowskim wierszem? Czy jest to wiersz regularny? Czy język jest zrozumiały i komunikatywny dla dzisiejszej publiczności?

10. W jakim momencie historycznym kończy się przedstawienie?

Ciekawostka

Teatr Polski im. Arnolda Szyfmana był nazywany miedzy innymi „Domem Fredry” ze względu na wielkie tradycje w wystawianiu fredrowskiego repertuaru. Hasło to było mottem i kwintesencją programu dyrekcji Andrzeja Łapickiego w latach 1996-1999, a koronnym sukcesem wówczas stało się wystawienie Zemsty w reżyserii Łapickiego z Danielem Olbrychskim jako Cześnikiem i Ignacym Gogolewskim jako Rejentem. W ciągu kilku sezonów swojej dyrekcji Andrzej Łapicki wystawił także kilka innych komedii Aleksandra Fredry: Śluby panieńskie (1995), Męża i żonę (1997), Dożywocie (1996, wznowienie po zmianach obsadowych 1998), potem jeszcze Intrygę (2000) oraz Z Przemyśla do Przeszowy (grane pod tytułem EuroCity, 2005).