W labiryncie teatru

Król Lear Williama Szekspira (1564-1616), powstały najprawdopodobniej w 1605 roku (przez niektórych badaczy datowany ostrożniej na lata 1603-1606), zgodnie uznawany jest za arcydzieło w spuściźnie słynnego dramatopisarza. Historia króla, który chce na starość pozbyć się władzy i przekazać ja w ręce trzech córek, dzieląc między nimi swoje królestwo, powstała pod wpływem anonimowej legendy o średniowiecznym królu Brytanii, sama stając się inspiracją dla wielu pokoleń reżyserów, tak teatralnych, jak i filmowych. Tytułową rolę uważa się za ukoronowanie aktorskiej kariery, choć zarazem wśród aktorów krąży opinia o szczególnych trudnościach i wymogach, jakie stawia ta rola. Jest bowiem Król Lear wielkim traktatem o naturze ludzkiej, pytającym o definicje oraz granice ludzkich uczuć i przywiązania, miłości, wierności i oddania, pytającym o mechanizmy i uzależnienia (a więc i niebezpieczeństwa) władzy, wreszcie o relacje jednostki z fenomenem własnego życia, które bywa w najdosłowniejszym tego słowa znaczeniu – ciężarem ponad nasze siły. Pyta o relację człowieka z Bogiem lub Absolutem, pyta wreszcie o relacje człowieka z naturą i jej żywiołami. Staje się więc – chcąc nie chcąc – Król Lear traktatem filozoficznym o człowieku i jego możliwościach: zarówno wzniosłych i heroicznych, jak i tych, które prowadzą człowieka do moralnego, życiowego i fizycznego upadku. Najwięksi reżyserzy światowego i polskiego teatru mierzyli się z tym kanonicznym dramatem Szekspira. W Teatrze Polskim spektakl wyreżyserował Jacques Lasalle, wybitny francuski reżyser teatralny.

O reżyserze

Jacques Lasalle (1936-2018) – aktor, reżyser teatralny i operowy, dramatopisarz. W młodości związany ze Studio-Théâtre de Vitry. Dyrektor Théâtre National w Strasburgu w latach 1983-1990. Autor licznych inscenizacji w Comédie-Française, w której pełnił funkcję generalnego administratora w latach 1990-1993. Z Andrzejem Sewerynem współpracował kilkukrotnie, począwszy od Don Juana, zbierając najważniejsze francuskie i europejskie nagrody teatralne. W Polsce reżyserował klasykę dramatu europejskiego (Tartuffe albo szalbierz, Umowa, czyli łajdak ukarany, Lorenzaccio) na scenie Teatru Narodowego. Inscenizował teksty m. in. Moliera, Szekspira, Ibsena, Marivaux, Goldoniego, Labiche’a. Na scenie Teatru Polskiego wyreżyserował spektakl Szkoła żon z Andrzejem Sewerynem, Anną Cieślak i Olgierdem Łukaszewiczem w rolach głównych, przedstawienie to zostało zarejestrowane dla polskiej telewizji. Lasalle słynął z drobiazgowej i głębokiej analizy tekstów dramatycznych, które wystawiał, nie stroniąc przy tym od wyrazistych i mocnych pomysłów interpretacyjnych.

Ale tym, co było dla nas ważne w spotkaniu z Szekspirem, to spotkanie z nami samymi, w świecie, w którym żyjemy, ale też z ciemnymi zakamarkami naszej duszy, z tym, co nieznane lub czego wolimy nie poznawać. Z drugiej strony, chcieliśmy połączyć zachwycającą przesadę, bogactwo i obfitość polskiej sceny, pozostając wiernymi niuansom, uwadze, jaką poświęca się przejściom, zawieszeniom, z ograniczeniami prawie pustej sceny, z grą niemalże nieprzejrzystą, subtelną, w nawiązaniu do pewnej tradycji francuskiej, do której wszak po trosze należymy.

 O czym myśleć? Na co zwrócić uwagę?

1. Jak reżyser potraktował pierwszą scenę podziału królestwa? Jak wygląda mapa królestwa Brytanii, w jaki sposób zaistniała na scenie?

2. Jak zrozumieć postępowanie Kordelii w pierwszym akcie? „Nic rodzi nic”, odpowiada najmłodszej córce Lear. Jaka motywacja kryje się za odmową udziału w z góry zaplanowanej ceremonii?

3. Jaka jest scenografia przedstawienia? Jak się zmienia wraz ze zmianą miejsca akcji (a jest ich kilka: zamek Leara, pałac księcia Albany, zamek hrabiego Gloucestera, samotna chata w dzikiej okolicy, obozy wojskowej francuski i brytański w okolicy Dover)?

4. Co można powiedzieć o charakterze tytułowej postaci w kreacji Andrzeja Seweryna? Czy jest starym królem czy w pełni sił? Czy jest szalony? Czy jest porywczy? Czy jest chory? Czy jest taki (lub inny) od początku sztuki, czy też zmienia się w trakcie przedstawienia? Z jakich elementów buduje swoją rolę Andrzej Seweryn (mimika, gestyka, chód, operowanie głosem)? Jak je scharakteryzować?

5. Jakie są relacje poszczególnych córek z ojcem, ale też z innymi postaciami, przede wszystkim z mężami?

6. Jaka jest relacja Glostera z synami? Czy można spojrzeć na „Króla Leara” jak na traktat o ojcostwie dwóch samotnych i starych ojców?

7. Jaka jest funkcja postaci Błazna w tym tekście? Jakimi środkami buduje swoją postać odtwórca tej roli (Jarosław Gajewski)?

8. Jak zainscenizowana została scena burzy? Za pomocą jakich środków teatralnych?

9. Jak wybrzmiewa finał sztuki? Co stało się lekcją dla Leara, co dla pozostałych świadków śmierci głównych bohaterów?

10. Kto i w jaki sposób zaprowadzi porządek w państwie po śmierci Leara?

Ciekawostka

Król Lear w polskim teatrze cieszy się szczególną legendą od momentu, kiedy szykujący się do premiery w poznańskim Teatrze Nowym Tadeusz Łomnicki, jeden z najwybitniejszych polskich aktorów, zasłabł na próbie generalnej i zmarł tuż przed premierą przedstawienia w reżyserii Eugeniusza Korina. Niektórzy recenzenci zwrócili uwagę na podobieństwo charakteryzacji Andrzeja Seweryna (odtwórcy roli Leara w obecnym przedstawieniu) do starego Tadeusza Łomnickiego a nawet na świadome używanie przez niego charakterystycznej dla Łomnickiego mimiki i artykulacji, widząc w tym hołd obecnego odtwórcy roli Leara dla wielkiego poprzednika.